Transcendentalizm sztuki w koncepcjach Wilhelma Worringera i Theodora W. Adorno
DOI:
https://doi.org/10.26485/AI/2025/27/4Słowa kluczowe:
Theodor W. Adorno, Wilhelm Worringer, abstrakcja, teoria sztuki, filozofia sztukiAbstrakt
Odnosząc koncepcję de-koincydencji do twórczości artystycznej François Jullien mówi m.in. o przekraczaniu narzuconych schematów, ustalonych wzorców i form komunikacji. Przywodzi to na myśl modernistyczne teorie sztuki Wilhelma Worringera i Theodora W. Adorna, w których praktyka artystyczna nabiera transcendentalnego charakteru. Worringer, wprowadzając podział na abstrakcję i empatię, dowartościował sztukę niezwiązaną z naśladowaniem rzeczywistości, traktując ją jako manifestację wewnętrznego napięcia twórcy wobec świata. Z kolei Adorno, w swojej teorii estetycznej, podkreślał, że prawdziwa sztuka przeciwstawia się reifikacji i obowiązującym schematom poznawczym, oferując doświadczenie wykraczające poza ustalone ramy dyskursywności. Worringerowska sztuka abstrakcji i Adornowska krytyczna sztuka mogą więc być potraktowane jako prefiguracje Jullienowskiej de-koincydecji. W niniejszym artykule zestawiamy teorię Worringera z Adornowską, aby ukazać zachodzące między nimi podobieństwa, w których sztuka jawi się jako akt wykroczenia poza horyzont rutynowego doświadczania świata.
Bibliografia
Adorno Theodor W. (2002a) Aesthetic Theory, transl. R. Hullot-Kentor, New York: Continuum.
Adorno Theodor W. (2002b) The Aging of the New Music, [in:] R. Leppert, eds. Essays on Music, transl. S. H. Gillespie, Berkeley: University of California Press, pp. 181-202.
Adorno Theodor W. (2004) Negative Dialectics, transl. E. B. Ashton, London and New York: Routledge.
Adorno Theodor W. and Horkheimer Max (2002) Dialectic of Enlightenment: Philosophical
Fragments, transl. E. Jephcott, Stanford: Stanford University Press.
Brunkhorst Hauke (1999) Adorno and Critical Theory, Cardiff: University of Wales Press.
Donahue Neil H. (1993) Forms of Disruption: Abstraction in Modern German Prose, Ann Arbor: University of Michigan Press.
Donahue Neil H., eds. (1995) Invisible Cathedrals: The Expressionist Art History of Wilhelm Worringer, University Park: The Pennsylvania State University Press.
Gluck Mary (2000) Interpreting Primitivism, Mass Culture, and Modernism: The Making of Wilhelm Worringer's "Abstraction and Empathy", "New German Critique", no. 80, pp. 149-169.
Jay Martin (2005) Songs of Experience: Modern American and European Variations on a Universal Theme, Berkeley: University of California Press.
Öhlschläger Claudia (2005) Abstraktionsdrang: Wilhelm Worringer und der Geist der Moderne, Paderborn: Fink.
Wilson Ross (2008) Aesthetics, [in:] D. Cook, eds., Theodor Adorno: Key Concepts, Stocksfield: Acumen, pp. 147-160.
Wood Christopher S. (2019) A History of Art History, Princeton: Princeton University Press.
Worringer Wilhelm (1927) Art Questions of the Day, "The Criterion", vol. 6(2), pp. 101-117. (Orig. Künstlerische Zeitfragen, 1921).
Worringer Wilhelm (1997) Abstraction and Empathy: A Contribution to the Psychology of Style, transl. M. Bullock, Chicago: Elephant Paperbacks.
