Między utopią a prototypem: idea zmiany w twórczości Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego
DOI:
https://doi.org/10.26485/AI/2025/27/14Słowa kluczowe:
historyzm awangardy, modernistyczna idea zmiany, prototypowanie, utopia rzeczywista, unizmAbstrakt
Awangarda zachowuje wobec historii relację dialektyczną. Z jednej strony zorientowana jest na zmianę, z drugiej dąży do ustanowienia wiecznego teraz – utopii, której osiągnięcie zakończy wszelką historię i potrzebę wszelkich dalszych zmian. W takim kontekście Yves-Alain Bois analizuje historyzm Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego, dochodząc do wniosku, że system, jaki stworzyli, unizm, musiał ponieść klęskę, gdyż mimo uwzględnienia działanie historii, nie zrywał z utopijnym ideałem jedności, do którego ostatecznie miała zmierzać sztuka i świat społeczny. Niniejszy tekst stanowi polemikę z tą tezą, a zarazem wyraz wątpliwości wobec formułowanych przez Françoisa Julliena sugestii, że myślenie utopijne, związane z projektowaniem wielkiej zmiany, jest kontr-produktywne i w istocie przeciwdziała możliwości zajścia rzeczywistej transformacji świata. W tekście proponuję pragmatyczne ujęcie relacji między zmianą a utopią, przywołując dla tego celu koncepcję prototypu. Twórczość Kobro i Strzemińskiego ujmuję jako kolejne odsłony procesu prototypowania, ukazując pozytywną zależność między utopijną wizją a praktycznym działaniem w historii.
Bibliografia
Berman Marshall (1988) All That Is Solid Melts into Air. The Experience of Modernity, New York: Penguin Books.
Bois Yves-Alain (1990) Strzemiński and Kobro: In Search of Motivation, [in:] Y.-A. Bois, Painting as Model, Cambridge, Mass. and London: The MIT Press, pp. 123-155.
Degot Ekaterina (2015) Painting in History, [in:] P. Polit, J. Suchan, eds., Władysław Strzemiński: Readability of Images, Łódź: Muzeum Sztuki w Łodzi, pp. 53-66.
Gough Maria (1998) In the Laboratory of Constructivism: Karl Ioganson’s Cold Structures, “October”, no. 84, pp. 91-117.
Gough Maria (2005) The Artist as Producer: Russian Constructivism in Revolution, Berkeley: University of California Press.
Groys Boris (2010) The Weak Universalism, “e-flux journal”, no. 15. Available at: [http://worker01.e-flux.com/pdf/article_130.pdf](http://worker01.e-flux.com/pdf/article_130.pdf) (accessed: 12.07.2010).
Jullien François (2017) De-coincidence: Where Art and Existence Come From, transl. P. Rodriguez, Taipei: National Taiwan University of the Arts.
Jullien François (2024) Ponownie otworzyć możliwości: de-koincydencja i kolejne życie, transl. E. Marynowicz-Hetka, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kobro Katarzyna, Strzemiński Władysław (1931) Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego, Łódź: Biblioteka “a.r.”.
Kobro Katarzyna (1933) L’action de sculpter, “Abstraction-Création”, no. 2, p. 27.
Kobro, Katarzyna (1935) [Dla ludzi niezdolnych do myślenia…], “Forma”, no. 3, p. 14.
Kobro Katarzyna (1936) Funkcjonalizm, “Forma”, no. 4, pp. 9-13.
Kobro Katarzyna (1937) [Rzeźba stanowi…], “Głos Plastyków”, no. 1-7, pp. 42-43.
Malevich Kazimir (1921) Unovis. Programmnaja stat’ja, “Iskusstvo”, no. 4, pp. 9-10.
Rosch Eleanor (1978) Principles of Categorization, [in:] E. Rosch, B. Bloom Lloyd, eds., Cognition and Categorization, Hillsdale: Erlbaum Associates, pp. 27-48.
Strzemiński Władysław (1922-1923) O sztuce rosyjskiej - Notatki, “Zwrotnica”, no. 3, pp. 79-82, no. 4, pp. 110-114.
Strzemiński Władysław (1923) [Określam sztukę...], [in:] Katalog Wystawy Nowej Sztuki, Vilnius: Lux, pp. 19-21.
Strzemiński Władysław (1924) B = 2, “Blok”, no. 8-9, n. pag.
Strzemiński Władysław (1927) Notatki, “Zwrotnica”, no. 11, p. 243.
Strzemiński Władysław (1927) Dualizm i unizm, “Droga”, no. 6-7, pp. 211-225.
Strzemiński Władysław (1932) Sztuka nowoczesna w Polsce, [in:] J. Brzękowski, L. Chwistek,
P. Smolik, W. Strzemiński, O sztuce nowoczesnej, Łódź: Wyd. Tow. Bibliofilów, pp. 59-93.
Strzemiński Władysław (1934) Co myślę o architekturze nowoczesnej, “Wiadomości Literackie”, no. 23, p. 4.
Strzemiński Władysław (1934) [Nasza zawartość wzrokowa...], “Forma”, no. 2, pp. 17-18.
Strzemiński Władysław (1935) [Rozwój jednostki...], “Forma”, no. 3, pp. 17.
Strzemiński Władysław (1935) Hasło przeciw stabilizatorom sztuki, “Tygodnik Artystów”, no. 14, p. 2.
Strzemiński Władysław (1936) Aspekty rzeczywistości, “Forma”, no. 5, pp. 6-13.
Strzemiński Władysław (1936) Surogaty sztuki, “Budowa”, no. 1, pp. 3-6.
Strzemiński Władysław (2016) Teoria widzenia, Łódź: Muzeum Sztuki.
Turowski Andrzej (1997) Awangardowe marginesy, Warszawa: Instytut Kultury.
Turowski Andrzej (1998) Tradycja, historia i myśl rosyjskiej awangardy artystycznej, [in:] A. Turowski, Między sztuką a komuną: Teksty awangardy rosyjskiej 1910–1932, Kraków: Universitas, pp. 11-44.
Wright Erik O. (2010) Envisioning Real Utopias, London: Verso.
