Hugo Ball i „Wersy bez słów” o narodzinach sztuki dadaistycznej z ducha dysonansu

Abstrakt

Artykuł oferuje reinterpretację twórczości Hugona Balla przez pryzmat kategorii dé-coïncidence, rozumianej nie jako pojęcie odizolowane, lecz jako element szerszej konstelacji semantycznej – obejmującej dysonans, dyssens, Zerrissenheit oraz shevirat ha-kelim – której kulminację stanowi dadaizm jako sztuka zrodzona z dysonansu. Analiza rozwijana jest w trzech głównych częściach. Pierwsza część omawia występ Balla w Cabaret Voltaire z 1916 roku, skupiając się na akcie recytacji wierszy z cyklu Sechs Laut- und Klanggedichte i występie w roli „magicznego biskupa”, dającym się zinterpretować jako powtarzana, rezonująca liturgia. Druga część koncentruje się na „ucieczce z czasu” (Flucht aus der Zeit), analizując tę koncepcję w odniesieniu do kairotycznej temporalności performansu, jak i do medium dźwięku, rozumianego jako sfera pierwotnej pamięci. Trzecia część poświęcona jest krytyce języka instrumentalnego, z której wyłania się estetyczna alternatywa: zakorzeniona w dzieciństwie i artystycznej zabawie językowymi pozostałościami. Ostatecznie twórczość Balla ukazana zostaje jako jedna z najwcześniejszych i najoryginalniejszych form sztuki zrodzonej z ducha dysonansu. Jego dadaistyczna praktyka jawi się jako poetycka i filozoficzna odpowiedź na rozpad nowoczesności, łącząca mistycyzm językowy z refleksją teologiczną i krytyką polityczną.