Estetyka przemijania w kulturze japońskiej: Wabi-Sabi, nietrwałość i filozofia décoïncidence

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26485/AI/2025/27/8

Słowa kluczowe:

Wabi-sabi, japońska estetyka, nietrwałość, ceremonia herbaciana (chanoyu), przemijanie, ogrody zen

Abstrakt

Artykuł analizuje pojęcie wabi-sabi jako podstawę japońskiej estetyki, podkreślając jego rolę w sztuce i codziennym życiu. Wabi-sabi celebruje piękno niedoskonałości, nietrwałości i naturalnego rozpadu, co znajduje wyraz w praktykach takich jak ceremonia herbaciana (chanoyu), poezja haiku (np. Matsuo Bashō) oraz minimalistyczne ogrody zen. W kontekście sztuki ta estetyka umożliwia refleksję nad przemijaniem istnienia, kontrastując z zachodnią tradycją vanitas. Estetyka wabi-sabi wywołuje emocjonalną reakcję podobną do pojęcia dé-coïncidence Juliena — doświadczenia sprzeczności między tym, co trwałe, a tym, co efemeryczne, co stanowi kluczowy element japońskiego podejścia do nietrwałości. Artykuł zestawia te przejawy przemijania, ukazując zarówno uniwersalne, jak i kulturowo specyficzne sposoby radzenia sobie z upływem czasu.

Biogram autora

Justyna Pilarska - University of Wroclaw

PhD after habilitation, Professor at the University of Wrocław, is an intercultural pedagogue whose scholarly work encompasses the pedagogy of place, religious syncretism and cultural diversity, particularly as these themes emerge at the crossroads of the Orient and the Occident. With over two decades of qualitative field research conducted in Bosnia and Herzegovina and Japan, she brings empirical insight to her studies. She is also an architectural educator and serves as a member of the Methodology of Educational Research Section within the Committee on Pedagogical Sciences of the Polish Academy of Sciences (PAN). As a professor at the University of Wrocław, her research delves deeply into Japanese cultural constructs, syncretic traditions intertwining Shintō and Buddhism, and their educational implications, drawing on extensive fieldwork to illuminate the intersections of spatial culture and pedagogy. Selected publications: An emancipatory paradigm for participatory research on wartime childhood: War Childhood Museum in Sarajevo case study. “Przegląd Badań Edukacyjnych”, 2024, 1(46), 5–23; Japoński synkretyzm wyznaniowy. “Edukacja Międzykulturowa”, 2024, 25(2), 42-54; Komunikacja w kulturze japońskiego kolektywizmu – wybrane koncepty. “Kultura i Edukacja”, 2024, 144(2), 225-241; Pilarska, J., & Miler-Ogórkiewicz, N. (2023). Ku pedagogiczności architektury: Przyczynek do transdyscyplinarnej dyskusji [Toward pedagogicality of architecture: A contribution to a transdisciplinary discussion]. “Pedagogika Społeczna”, 22, 4[90]), 55-71; Sarajewo jako locus educandi: Studium przypadku. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls; Constructivist paradigm and phenomenological qualitative research design. In A. Pabel, J. Pryce, A. Anderson (Eds.), Research paradigm considerations for emerging scholars, pp. 64-83. Bristol: Channel View Publications.

Bibliografia

Avdulov Alexandre (2020) A Different Kind of Beauty: Wabi and Kintsugi, [in:] The Kyoto Conference on Art, Media & Culture 2020 Official Conference Proceedings, Saint Mary’s University, Canada, p. 2.

Blocker Gene H., Starling Christopher L. (2008) Filozofia japońska, transl. N. Szuster, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Cichy Barbara (2009) Zen a sztuka, “Hybris”, no. 8, pp. 59-78.

Cichy Barbara (2011) Wabi sabi. Estetyczny ascetyzm w sztuce zen, “Estetyka i Krytyka”, no. 22, vol. 3, pp. 49-53.

Dajczer Tadeusz (1994) Medytacja w buddyzmie zen, “Studia Theologica Varsaviensia”, vol. 32, no. 1, pp. 129-151.

Dobbins James C. (1987) Buddhism in Japan, in A Thousand Cranes: Treasures of Japanese Art, Boston: Museum of Fine Arts.

García Héctor, Miralles Francesc (2019) The Book of Ichigo Ichie: The Art of Making the Most of Every Moment, the Japanese Way, New York: Penguin Life.

Haga Koshiro (1995) The Wabi Aesthetics through the Ages, [in:] N. G. Hume, ed., Japanese Aesthetics and Culture: A Reader, transl. B. Kubiak Ho-Chi, Albany: State University of New York Press, pp. 245-278.

Hardacre Helen (2017) Shinto: A History, New York: Oxford University Press.

Hasumi Toshimitsu (1962) Zen in Japanese Art, A Way of Spiritual Experience, London: Routledge and Kegan Paul.

Hendry Joy (2013) Japończycy: Kultura i społeczeństwo, transl. T. Tesznar, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Jullien François (2004) In Praise of Blandness: Proceeding from Chinese Thought and Aesthetics, transl. P. M. Varsano, New York: Zone Books.

Jullien François (2006) Drogą okrężną i wprost do celu: Strategie sensu w Chinach i Grecji, transl. M. Falski, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Jullien François (2024) Ponownie otworzyć możliwości: De-koincydencja i kolejne życie. Wybór tekstów, transl. and ed. E. Marynowicz-Hetka, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Juniper Andrew (2003) Wabi Sabi: The Japanese Art of Impermanence, North Clarendon, VT: Tuttle Publishing.

Keene Donald (1978) Landscapes and Portraits: Appreciations of Japanese Culture, Tokyo: Kodansha International.

Keene Donald (2006) Estetyka japońska, transl. K. Guczalski, [in:] K. Wilkoszewska, ed., Estetyka japońska. 3. Antologia, vol. 1, Kraków: Universitas, pp. 51-61.

Koren Leonard (1994) Wabi – Sabi. For Artists, Designers, Poets and Philosophers, Berkeley, California: Stone Bridge Press.

Kość Antoni (2011) Prawo, Państwo i Religia w Japonii, “Teka Komisji Prawniczej”, vol. IV, pp. 58-73.

Krauss Rosalind E. (1985) The Originality of the Avant-Garde and Other Modernist Myths, Cambridge, Mass.-London: The MIT Press.

Kubiak Ho-Chi Beata (2009) Estetyka i sztuka japońska. Wybrane zagadnienia, Kraków: Universitas.

Kumakura Isao (2023) Japanese Tea Culture: The Heart and Form of Chanoyu, Tokyo: Japan Publishing Industry Foundation for Culture.

Kurokawa Kisho (1977) Metabolism in Architecture, London: Studio Vista.

Loska Krzysztof (2013) Impermanence as an Aesthetic Category in Japanese Art, “Studia Filmoznawcze”, no. 34, pp. 1-13.

Lucken Michael, Rosen Miriam (2021) The Limits of Ma: Retracing the Emergence of a ‘Japanese’ Concept, “Journal of World Philosophies”, vol. 6, no. 1, pp. 38-57.

McIver Lopes D. (2007) Shikinen Sengu and the Ontology of Architecture in Japan, “Journal of Aesthetics and Art Criticism”, vol. 65, no. 1, pp. 77-84.

Mi Lucheng (2024) The National Concept Behind Japanese Aesthetic "Wabi-sabi": Taking the Gold Ornaments in Nagoya City as an Example, “International Journal of Social Sciences and Public Administration”, no. 3(3), pp. 298-305.

Nitschke Gunter (1999) Japanese Gardens: Right Angle and Natural Form, New York: Taschen.

Okakura Kakuzō (1977) The Book of Tea, Tokyo: Tuttle Publishing.

Pieścik Piotr (2020) Współczesna rola religii w życiu japońskiego społeczeństwa, „Tekst i Kontekst”, no. 6, pp. 65-72. https://dx.doi.org/10.12775/Tek.2020.006.

Pilarska Justyna (2024) Japoński synkretyzm wyznaniowy, “Edukacja Międzykulturowa”, no. 2 (25), pp. 43-54.

Rezaee Alireza (2017) Reconceptualizing Mujō: A Japanese worldview not in the pursuit of eternity, “Journal of Iranian Cultural Research”, no. 10(3), pp. 27-50.

Richie Donald (2007) A Tractate on Japanese Aesthetics, Berkeley, CA: Stone Bridge.

Sadler Arthur L. (2011) Cha-No-Yu: The Japanese Tea Ceremony, Tokyo: Tuttle Publishing.

Sen Shōshitsu XV (1997) Smak herbaty, smak zen, transl. M. Godyń, Łódź: Wydawnictwo Ravi.

Suzuki Daisetz T. (2009a) Zen and Japanese Culture, Kindle ed., New York: Princeton University Press.

Suzuki Daisetz T. (2009b) Zen i kultura japońska, transl. B. Szymańska, P. Mróz, A. Zalewska, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Tamura Yoshiro (2000) Japanese Buddhism: A Cultural History, Tokyo: Kosei Publishing.

Tanizaki Jun’ichirō (2016) Pochwała cienia, transl. H. Lipszyc, Kraków: Karakter.

Varley Paul (2006) Kultura japońska, transl. M. Komorowska, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Wilkinson Dominic (2022) Wabi-Sabi: A Virtue of Imperfection, “Journal of Medical Ethics”, pp. 938-939.

Yang Jian (2022) The Meaning and Expression of Wabi-Sabi in Environmental Art Design, “Pacific International Journal”, vol. 4, no. 2, pp. 45-48.

Yasuda Kenneth (1957) The Japanese Haiku: Its Essential Nature, History, and Possibilities in English, Rutland, VT: Charles E. Tuttle Co.

Pobrania

Opublikowane

2025-12-17

Numer

Tom 27 (2025): De-coïncidence in Art: A Challenge or a Solution?

Dział

Część II. Konteksty międzynarodowe i porównawcze - ARTYKUŁY

Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.